अफझुलखानाचा वध (पोवाडा) – क्रांतिशाहीर ग.द.दीक्षित, चिंचणीकर (सांगली)

सर्ग १ : चाल १
त्या दैत्य हिरण्य कश्यपूला, नारसिंहानं भला, जसा फाडिला,
शिवाजिनं तसा अफझुलखानास, फाडला प्रतापगडीं आणा ध्यानास ।
भवानी आई साह्य शिवबास ॥ध्रु०॥
चाल ५
स्वातंत्र्य हिंदमातेचे केले ज्यानी नष्ट,
असे रावण कुंभकर्ण दैत्य फार बलिष्ठ आले पुन्हा जन्माला ऐका खरी ती गोष्ट,
रावण औरंगजेब खरा, कुंभकर्ण पुरा, अफझुलखान स्पष्ट ॥
चाल १
त्या विष्णूरुपी शहाजीला, कपटानं बोला, पकडुनी नेला,
विजापुरच्या आदिलशहानं, ठार मारण्याचा विचार करुन,
भिंतीत चिरडण्याची आज्ञा दिली जाण ॥
चाल २
परी सर्जा शिवाजी पुत्रानं, शाहास शह देऊन ॥
सोडविला पिता युक्तीनं, हे प्रसिद्ध जगतीं जाण ॥
दिल्लीपती शहाजहान । याच्याच थोर साह्यानं ॥
चाल ३
इकडे ऐका प्रकार काय झाला सांगतो तुम्हाला ॥

महाराष्ट्रांत शिवाजिनं घातला धुमाकुळ साचा ॥

नुकताच दरबारीं प्रताप आपल्या दिमाखाचा ॥
दाविला शहाला बोकड म्हणून दाढीचा ॥
तोरणा घेऊन घातला पाया स्वराज्याचा ॥

असं पाहून भडकला क्रोध कादिलशहाचा ॥
म्हणे कौन करील हा ठार चुव्वा डोंगरचा ॥
चाल लगट
त्यावेळीं भवानी मातेनं, तुळजापुरच्या अंबाबाईनं, लक्ष्मीला हांक मारुन,
शिवाजीला साह्य करण्याची आज्ञा दिली छान ॥
लक्ष्मीचं साह्य शिवबाला, कसं झालं ऐका त्या वेळा,
त्या तोरणा किल्ल्यावर भला, द्रव्याचा साठा गवसला शिवराजाला ॥
दिली धडक त्यानं बेधडक, तेव्हा सुरतेला अन्‌ कल्याणचा खजिना आणिला,
खर्चून द्रव्य प्रतापगड किल्ला बांधला ॥
मग मोठया भक्ति भावानं, भवानीला केलं स्थापन, अशी घोर वार्ता ऐकून,
भडकलं शहाचं मन, दरबार त्यानं भरवून, केला प्रश्न आदिलशहानं,
ठार करिल पहाडका चुव्वा ऐसा वीर कौन ॥
चाल १
ऐकून असे हे बोल, झाला बेताल, खान अफझूल,
ठार म्हणे करीन शिव्या सैतान,
शिवाजी किस चिडिया का नाम, वीर मैं बडा हूं अफझुलखान ॥
सर्ग २ : चाल १
ही वार्ता कळतां शिवबाला, तैयार हो झाला,
विचार करण्याला, भरविला राजगडीं दरबार,
जमविले सर्व वीर सरदार, जिजामाई त्यांत मुख्य आधार ॥
मोरोपंत पिंगळे नेताजी, जेधे कान्होजी, तसाच तानाजी,
जिवा महाला तो खरा कल्याण, तोंच स्वामी समर्थ शिष्य कल्याण,
गर्जना करती शुभ कल्याण ॥
चाल २
संदेश रामदासांचा, कथियला त्यानी दरबारीं ॥
हे अरिष्ट खानाचे, नच जाण फक्त तुजवरी ॥
हे अरिष्ट धर्मावरती, येतसे देवळांवरी ॥
चाल ३
ऐकून असा संदेश---
बंदोबस्त केला देवळांचा शिवाजीनं खास ॥
तुळजापुरची भवानी ठेवली गुप्त जाग्यास ॥
पंढरपुरचा विठोबा चंद्रभागेच्या पात्रांत ॥
ठेवून दर्शनी मूर्ति स्थापल्या स्थानास ॥
आणि आपण केला मुक्काम प्रतापगडास ॥
चाल लगट
खान आला तुळजापुरला, फोडलं भवानी देवीला,
जात्यात भरडुनी पीठ केलं समयाला ॥
चाल १
अगणीत फौज संगतीला, घेऊनीया आला, पंढरपुराला,
विठोबा फोडला चढला गर्वास, बोलला किती मूर्ख
हिंदू हे खास, मानीती देव पहा दगडास ॥
चाल लगट
अफझुलखान बोलला आपणाला, किती मूर्ख हिंदू हे बोला,
म्हणत्यात देव दगडाला, आतां कुठं रं तुमचा देव गेला,
त्यो गेला हुता कुठें ऐका सांगतो तुम्हाला ॥
शिवाजीच्या अंगी भवानींन संचार केला ।
देवीनं दृष्टांत दिला शिवबाला । दे बोकड बळी हा मला-
भिऊं नको उभी मी पाठीला सदा साह्याला ॥
(देवीनं दृष्टांत दिल्यावर शिवाजी राजानी अफझुलखानाशी सामना देण्याची तयारी कशी केली)
चाल भेदीक
पश्चिमेस किल्ल्याच्या ठेविले वीर मोरोपंत पिंगळ्याला ।
वीर कृष्णाजी पवार सुपेकर देऊन त्याच्या साह्याला ॥
पायदळ सारे कोंकण प्रांती घोडदळ देऊन नेताजीला ।
सज्ज ठेविले त्याला सैन्यासह करण्या वाईवर हल्ला ॥
कान्होजी जेधे वीर राहिला कोयनेच्या त्या तीराला ।
स्वतः संगं तानाजी आणी घेतला जिवाजी महाला ॥
चाल १
कृष्णाजी नामें ब्राह्मण, खासा प्रधान, खानाचा जाण,
वळविला शिवाजीनं त्या समयास, सांगे तो जाऊन अफझुलखानास,
शिवाजी भ्यालाय, धनी आपणास ॥
चाल कटाव १
(याप्रमाणे व्यवस्था केल्यानंतर)
प्रतापगडच्या मार्‍या खाली, जागा भेटीची त्यांनी ठरविली,
ठराव झाला अफझुलखानानी, सेना सारी दूर ठेवूनी,
फक्त हुजरे दोन यावं घेऊनी, भ्यालाय शिवाजी मेल्यावाणी,
अशा तर्‍हेचा फांसा टाकूनी, मासा गळाला ओढला
शिवबानी, रस्ते करण्याच्या निमित्तानी, दहावीस हजार मावळे त्या रानीं,
ठेवले कामावर मजूर म्हनोनी, भले दांडगे खंदक खणुनी,
वेळ भेटीचा मोजतो क्षण सत्याचा ॥
चाल दांगटी
मग विचार केला शिवबानं, यावा पाहून, अफझुलखान,
आधींच पाहिलेला असावा चांगला, म्हणून वेश पालटून त्या वेळा,
बहिर्जी नाईक संग घेतला, कधीं तो होई तमाशेवाला,
कधीं कधीं शाहीर गोंधळी बनला, कवा कवा मोळीविक्याही झाला,
कधीं जाई घेऊन भाजीपाला । असा रोज रोज क्रम चालला,
परी नाही खान त्या दिसला, गा ऐका तुम्ही दादा--
चाल १
एके दिवश आंबे घेऊन, डोक्यावर जाण, चालला जलदीनं,
आंब घ्या आंबं आवाज दिधला, वेष कसा घेतला ऐका बावळा,
शिवाजी शोभे खरा मावळा ॥
सर्ग ३ : चाल १
कंठी काळा दोरा पायामधें जाडजूड वहाणा,
घेतला शेतकरी बाणा । काळी कांबळी खांद्यावरती कपाळी ते गंध,
डोई मुंडास पगडबंद । कमरे भवतीं जाड करदोडा घालून लंगोटी ।
डोईवर आंब्याची पाटी । गेला विकाया श्रीशिवराया धर्माच्यासाठी ।
खरोखर राष्ट्र कार्यासाठी ।
चाल ३
आंब्याच्या मिषानं खानाला ठेवला पाहून ।
कृष्णाजी वकील खानाचा फितूर करुन ।
चकविला शिवाजीनं सरदार अफझुलखान ॥
चाल
मग फक्त दोन वीरांना खानानं यावं घेऊन ठरलं त्या क्षणा ॥
चाल १
आशिर्वाद आईचा घेऊन, पोषाख घालून, तयार झाला जाण,
शिवाजी जाण्या गडाखाली, घेऊन दोन वीर वीर्यशाली,
जय विजय जणूं तशा कालीं ॥
(छत्रपती शिवाजी महाराजानी त्यावेळी पोषाख कसा केला होता )
चाल भेदीक
अंगामाजी चिलखत सार्‍या वज्र जाळीदार,
रुभरी बंडी त्यावर, बंडी त्यावर हो, तंग आंगरखा घोळदार ॥
डोईवरती पोलादाचे जाड शिरस्त्राण,
त्यावरी साफा चढवून साफा चढवून हो,
जरीचा चढाव पायीं जाण ॥
मुसेजरी ती तुमान तंगदार जरी कलाबूत,
रेशमी गोंडे झळकत, गोंडे झळकत हो,
मधोमध शोभा खुलवीत ॥
गुप्त हत्यारे वाघ नखे ती डाव्या हातांत,
बिचवा उजव्या अस्तनीत, उजव्या अस्तनीत हो, भवानी डाव्या कमरेवरत ॥
चाल १
अंबेच घ्याया दर्शन, गेला जलदीनं, हात जोडून,
प्रार्थना करी भवानीला । प्रसाद दे माते तुझ्या बाळा,
भीत मी नाही कळीकाळा ॥
चाल लगट
भवानीच करुन दर्शन, आशिर्वाद तिचा घेऊन,
तानाजी जिवाजी जाण चालले संगती जाण,
शिवराया निघाला जलदीनं, सुरु झाला डंका नौबत धडाड धाड धूम ॥
"डंका"
दुडुम दुडुम नौबत, वाजली, दुडुम दुडुम नौबत ॥ध्रु०॥
चालला छत्रपती राणा, शिवभूप गडाखाली जाणा,
रणभेरी वाजे दणाणा दुडुम ॥१॥
स्वातंत्र्या देती प्राणा, ते पुरुष खरे जगीं जाणा,
रक्षितात क्षत्रिय बाणा, दुडुम ॥२॥
स्वातंत्र्य देवी जय बोला, जय माय भवानी बोला,
जय शंकर श्री शिवभोला दुडुम ॥३॥
चाल १
उतरली स्वारी गजगती, गंभीर वृत्ती, समर्थ उक्ती,
भालदार, चोपदार, करती जयजयकार, छत्रपती श्री शिवाजी महाराज,
आ रहे हैं---आस्ते कदम निग्गा रख्खो महाराज ॥
॥ छत्रपती श्री शिवाजी महाराज की जय ॥
सर्ग-४ : चाल कटाव २
घेऊन संग सय्यद बंडा, दावण्या शिवाजीला दंडा,
बांधी हाता मधें गंडा, अफझुलखान, जिवा महाला शिवाजीही,
येऊ लागले लवलाही, जीवशीव जोडी पाही गहिंवरुन ॥
खूष झाला अफझुलखान बोलतसे गर्वानं, वकीलासी तेव्हां जाण,
गेला भिऊन पहाडका चुव्वा भला, शिवाजी हा काफर झाला,
धाडतो आता स्वर्गाला मुंडी दाबून ॥
कडकडून मिठी मारी, मुंडक त्याचं दाबून धरी,
मनी म्हणे ढेकणापरी, टाकीतो चिरडून ।
उपसुनिया कट्टयार, बरगडीत त्याच्या वार,
खुपसण्याचा यत्‍न करे, चपळाईनं ॥
चाल १
कपटासी करितसे कपट, शिवराया
सर्जा तो धीट, सोडवुनी मुंडी आटोकाट ॥
चाल कटाव २
करुनिया चपळाई बिचवा काढून लवलाही,
पोटामधे त्याच्या पाही, खुपसून आंतडयाचा त्याच्या गोळा,
पोटातुन बाहेर काढला, खान म्हणे अल्ला अल्ला, ये धाऊन ।
पण त्यानं जलदी करुन, आपली तलवार ऊपसून,
वार केला शिवाजीवर, त्यानं जोरानं ।
चुकविला शिवबानं वार केला उलट प्रहार,
भवानी तलवार परजून ॥
चाल ३
वार आता करणार, तोच गेला शूर वीर,
जीवा महाला नरवीर, तेव्हां धावून वरच्यावर त्याचा हात,
फक्त एकाच धावात कलम केला हातोहात, मोठया शौर्यानं ॥
चाल ४
होता जिवा म्हणुनिया शिवा,
वांचला इतिहास पहावा, राष्ट्राचा जगविला ठेवा ॥
चाल कटाव २
अफझुलखान झाला ठार, सय्यद बंडा केला गार,
शिवराया जिजाईचे, पाय धरुन ।
म्हणे तुझे पुण्य जबर, खान मोठा मातब्बर,
आलो करुनिया ठार, तुझ्या कृपेनं ॥
चाल १
तो धन्य धन्य शिवराय, धन्य जिजामाय,
भवानी साह्य, धन्य ती वंद्य भवानी तलवार,
धन्य हा भारत धर्म साधार, धन्य शाहीर धन्य होणार ॥
दीक्षित क्रांतिशाहीर, चिंचणीकर, बंधू मम प्यार,
छोटा दीक्षित मी गातो कवनास, दोघेही एकाच गुरुचे दास,
न्यायरत्‍न विनोद पूज्य आम्हास ॥